زندگی کرونایی زیر سایه رسانه

روزهای کرونایی گویا تمامی ندارد و هرچه جلوتر می‌رویم فضای زندگی سخت‌تر و گذران اوقات دشوارتر می‌شود. تعطیلی‌ها و قرنطینه‌ها هم که دست‌بردار نیستند و حالا حالاها نمی‌خواهند دست از سر ما بردارند. تنها دلخوشی این روزها استفاده از فضای مجازی و سیر کردن در آن است که در اين ايام مزیت‌هایش بیش از گذشته برای همگان روشن‌شده است.

روزهای کرونایی گویا تمامی ندارد و هرچه جلوتر می‌رویم فضای زندگی سخت‌تر و گذران اوقات دشوارتر می‌شود. تعطیلی‌ها و قرنطینه‌ها هم که دست‌بردار نیستند و حالا حالاها نمی‌خواهند دست از سر ما بردارند. تنها دلخوشی این روزها استفاده از فضای مجازی و سیر کردن در آن است که در اين ايام مزیت‌هایش بیش از گذشته برای همگان روشن‌شده است. از کسب‌وکارهای اینترنتی تا دیدوبازدیدهای آنلاین و نمایشگاه و فروشگاه مجازی و هرچه که فکرش را بکنی با اين فضا ارتباط دارد. دیگر نمی‌توان از کنار آن به‌سادگی گذشت و باید با آن اخت گرفت و زندگی کرد. برای بررسی هرچه بیشتر ابعاد این فرصت دنیای امروز ،پای صحبت‌های حسین امامی، پژوهشگر رسانه‌های نوین و رئیس انجمن متخصصان روابط عمومی نشستیم تا در اين زمينه از منظر وی بیشتر جویا شویم.

راهكارهای استفاده مفید از رسانه‌های اجتماعی در دوران كرونا

وی در تشریح اهمیت رسانه‌های اجتماعی در زندگی روزمره به خبرنگار فرهنگی «رسالت» بیان کرد: «امروزه رسانه‌های اجتماعی از مهم‌ترین جنبه‌های زندگی مردم شده است. هرکس با گوشی تلفن همراه هوشمند خود و ایجاد یک حساب کاربری در این فضا حضور دارد و با دوستان و آشنایان خود ارتباط برقرار می‌كند. رسانه‌های اجتماعی به مردم این امکان را می‌دهند تا به طریقی که هیچ‌گاه تصورش را نمی‌کردند با یكدیگر تعامل داشته باشند.» وی افزود: «اگر رسانه‌های اجتماعی ازجمله پیام‌رسان‌ها در این دوران نبودند زندگی غیرقابل‌تصور بود. بنابراین رسانه‌های اجتماعی تنها برای زندگی روزمره و امور شخصی نیستند بلكه نقش و تأثیر بسزایی در تسهیل ارتباطات زندگی تجاری و کسب‌وکارها دارند.» چه شد كه رسانه‌های اجتماعی بخش جدایی‌ناپذیر زندگی ما شدند؟

 امامی در پاسخ به این سؤال مطرح کرد: «این موضوع به دو دلیل اصلی برمی‌گردد؛ سیر تحول بر این اساس بود كه ابتدا دسترسی همگان به شبكه‌های اجتماعی فراهم گردد تا مردم بتوانند در همه‌جا از وب سایت‌ها و اینترنت استفاده كنند، اما مرحله بعد كه وارد وب دو شدیم بحث فراتر از دسترسی بود بلكه اقداماتی ازجمله توسعه پلتفرم‌های مختلف رسانه‌های اجتماعی صورت گرفت تا مردم قادر باشند در تولید محتوا مشارکت داشته باشند. توسعه و فراگیری تلفن‌های همراه هوشمند و اینترنت بی‌سیم نیز كاری کرد تا رسانه‌های اجتماعی بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی ما شوند. بنابراین به‌جرئت می‌توان گفت اینترنت ‌و تلفن‌های هوشمند موجب شدند تا شكاف دیجیتالی بین اقشار مرفه و ضعیف‌تر جامعه كمتر شود.»

محتوای رسانه‌های اجتماعی چگونه بر زندگی روزمره ما تأثیر می‌گذارند؟

این پژوهشگر رسانه‌های نوین همچنین خاطرنشان کرد: «مردم در امتداد زندگی روزمره، از رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، ازجمله این ارتباطات تداوم دوستی‌ها، یافتن دوستان جدید، به اشتراک‌گذاری اطلاعات، خواندن مطالب و دیدن عكس و فیلم‌های كوتاه است. محتوای رسانه‌های اجتماعی می‌تواند جنبه اطلاع‌رسانی، تفریحی، آموزشی و عاطفی داشته باشد. در همه این موارد سایه‌ای از خبرهای جعلی هم وجود دارد لذا یكی از آثار سوء این محتواها باور برگه نیوزها (اخبار جعلی) و بازنشر آن در رسانه‌های مختلف است.» او بابیان این‌که برقراری ارتباط مثبت و سالم منجر به‌سلامت روان و جسم می‌شود، ادامه داد: «محتوا در رسانه‌های اجتماعی می‌تواند به تأثیرات عاطفی آن برگردد كه برخی ارتباط‌گیری در این ابزار ،منجر به انحراف هم خواهد شد. لذا خاصیت این فضا این است كه احساسات به شكل شدید و قوی‌تری بروز می‌کند.»

رئیس انجمن متخصصان روابط عمومی اظهار کرد: «برقراری ارتباط میان مردم و تبادل خبر در زمان شیوع گسترده یک بیماری، تاكنون در تاریخ بشریت سابقه نداشته است كه البته اكنون به‌واسطه رسانه‌های اجتماعی امکان‌پذیر شده است. این اتفاق مزایا و معایبی را نیز به همراه خود دارد. به‌طور مثال یکی از همین معایب، پیدایش «اینفودمی» بود. اینفودمی یعنی اپیدمی ناشی از خبرها در اینترنت و رسانه‌های اجتماعی كه بسیاری از آن‌ها هم ممكن است كذب باشد و نتوان درست و غلط آن را از نظر علمی از یكدیگر تشخیص داد. پاسخ به سؤال شما جزئی از مهارت‌های سواد رسانه‌ای است كه برای تمام افراد جامعه ضرورت دارد.»

وی گفت: «استفاده مسئولانه از ابزارهای رسانه‌های اجتماعی به‌منظور ارسال یا بازنشر اطلاعات، به همان اندازه اهمیت دارد كه مدت و نوع مصرف رسانه‌ای ما در دریافت و خواندن اطلاعات یا شنیدن و تماشای محتواهای مختلف در این رسانه. به‌هرحال نیاز كاربران در استفاده از محتواهای مختلف متفاوت است. لذا بهتر است از محتواهایی كه آرامش فرد و خانواده را مختل نمی‌کند، نكات آموزشی مفید و موثقی دارد و می‌تواند قدرت تحلیل و تفكر انتقادی فرد را تقویت كند، در اولویت استفاده كاربران رسانه‌های اجتماعی قرار بگیرد. صفحات و کانال‌های مفید و مناسب بسیار زیادی در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های موبایلی وجود دارد كه مخاطب فعال و گزینشگر، خود نسبت به انتخاب آن‌ها مبادرت می‌ورزد.» محتوای مناسب مردم در این ایام باید از چه ویژگی‌هایی برخوردار باشد؟

امامی در پاسخ به اين سؤال بیان کرد: «قرنطینه، كاهش ارتباطات چهره به چهره، قواعد فاصله‌گذاری در اجتماعات و همچنین استرس از ابتلا به ویروس کرونا می‌تواند منجر به اضطراب، افسردگی و در برخی از موارد بیماری‌های شدیدتر شود. بنابراین باید این فاصله را با به‌کارگیری ویژگی‌هایی همچون پخش زنده (لایو) یا گپ‌های ویدئویی پر کرد. در بحث‌های كاری نیز همانند سایر کشورها می‌بایست ارتباطات دیجیتال جایگزین جلسه و دیدارهای حضوری شود.»

وی در پاسخ به این پرسش که آیا ظرفیت‌های خالی و بلااستفاده دیگری در رسانه‌های اجتماعی وجود دارد كه در اين دوران بتوان به‌كار گرفت، خاطرنشان کرد: «بله موارد متعددی وجود دارد كه در كشورمان هنوز جای بحث دارد. به‌عنوان‌مثال طرح‌های مختلفی همچون كمک به نیازمندان، سركشی و خرید اقلام موردنیاز سالمندان توسط جوانان یا سایر مواردی كه بتواند كمكی برای دلگرمی و دلخوشی اقشار مختلف جامعه در این بحران اقتصادی و گرانی باشد یا این‌كه سلبریتی‌ها خودشان در كمک به اقشار آسیب‌دیده، كادر درمان و همچنین کمک‌هزینه‌های درمانی پیش‌قدم شوند. در كشوری همانند نیوزلند نخست‌وزیر و اعضای هیئت دولت خودشان نسبت به كسر ۲۰ درصد از حقوقشان در این دوران كرونا پیشگام شدند و آن مبلغ را برای كمک به اقشار ضعیف اختصاص دادند كه این اقدامات موجی از همدلی را در كشورشان ایجاد كرد.»

ولی محتوای چالش‌ها و کلیپ‌های موردعلاقه قشری از جوانان در رسانه‌های اجتماعی از جنس تفریحی و سرگرمی شده است. آیا این از استرس جامعه در دوران كروناویروس كم نمی‌کند؟ این پژوهشگر رسانه در این زمینه عنوان کرد: «متأسفانه چالش‌های ناپسندی از سوی برخی كاربران در رسانه‌های اجتماعی فراگیر می‌شود كه ممكن است موجب خنده عده‌ای نیز شود، اما تمامی این‌ها مضر و مغایر با فرهنگ عمومی جامعه است، چراکه مردم را نسبت به خیلی از مسائل بی‌تفاوت می‌کند.

برخی چالش‌ها مانند فرهنگ مسخره كردن پدر و مادر، بی‌توجهی مردم نسبت به سرنوشت و آینده‌شان را عادی و نگاه‌ به زندگی را سطحی می‌کند و ممكن است در ظاهر مثل قرص مسكنی باشد كه آرامش ایجاد می‌كند و خنده بر لب می آورد، اما درمان نیست و مشكلات جامعه را ریشه‌دارتر و عمیق‌تر می‌کند و مانند ماده مخدریک سرخوشی و لذت زودگذر و در بلندمدت بی‌تفاوتی اجتماعی را به همراه دارد. این موضوع نیاز به آموزش‌های مكرر مردم در استفاده بهینه از رسانه‌های اجتماعی دارد.»
امامی در پاسخ به این سؤال که در كنار زندگی مردم با رسانه‌های اجتماعی، شاهد برگزاری كلاس‌های آنلاین مدارس هم بوده‌ایم.

آيا این یادگیری‌ها در فضای خانه برای دانش آموزان مفید است؟ برای بهترشدن این فضا چه باید کرد نيز گفت: « شیوه آنلاین یادگیری در خانه كه بدون حضور فیزیكی معلم و سایر دانش‌آموزان شكل می‌گیرد می‌تواند به چند دلیل مفید باشد؛ اول این‌كه امكان مشاهده و ضبط كلاس‌ها و مراجعه مجدد به آن‌ها برای تكرار بیشتر و یادآوری وجود دارد. دوم این‌كه معلم در كلاس‌های آنلاین برخلاف حضوری از زمان بهینه و مفیدتری استفاده می‌کند و مفاهیم به دانش‌آموز سریع‌تر و مختصرتر می‌رسد. سوم این‌كه امكان جست و‌جوی همزمان دانش‌آموز و شنیدن مباحث معلم در منزل و پای سیستم برای درک بهتر وجود دارد، اما مشكل اصلی این است كه نه دانش‌آموز و نه معلم آموزش‌های لازم در خصوص فرهنگ صحیح حضور و استفاده از کلاس‌های آنلاین را به‌خوبی نمی‌دانند و همه در حال آزمون‌وخطا هستند. معلم چگونه مشاركت دانش‌آموزان را جلب كند و دانش‌آموز چگونه و بدون كمک از همکلاسی‌های خود بتواند مفهومی را بفهمد و مواردی از این قبیل از نكاتی است كه باید به هر دو گروه آموزش داد.

منبع: رسالت