نظریه روابط‌عمومی دکتر نطقی

نظریه روابط‌عمومی دکتر نطقی
(مروری بر زندگی‏نامه دکتر حمید نطقی بنیانگذار و پدر روابط‌عمومی ایران)

مهدی باقریان
عضو هیات مدیره انجمن متخصصان روابط‌عمومی ایران

مقدمه

حمید نطقی در ۱۱ شهریور سال ۱۲۹۹ هجری شمسی در تبریز متولد شد.

وی پس از گذراندن تحصیلات ابتدایي در این شهر با خانواده خویش به شهر آستارا مهاجرت کرد و در مدرسه حکیم نظامی این شهر به ادامه تحصیل پرداخت و در همین مقطع از تحصیل با نیما ‌یوشیج شاعر نوپرداز و بلند پایه ایران آشنا شد.

وی سپس به تهران آمد و در دانشکده حقوق دانشگاه تهران به تحصیل مشغول شد و در سال 1321 با درجه لیسانس از این دانشکده فارغ‌التحصیل و بلافاصله برای ادامه تحصیل در رشته حقوق قضایی، تا مقطع دکترا در دانشگاه استانبول آغاز کرد. وی به سبب علاقه‌مندی به ادبیات و شعر در این دانشگاه با نشریه‌های ادبی شروع به همکاری نمود و از این طریق راه خود را به سوی وسایل ارتباطی و جهان ارتباطات آغاز کرد.

دکتر نطقی پس از بازگشت به ایران در سال 1327، ابتدا به کنسرسیوم نفت و سپس به شرکت نفت ایران و انگلیس پیوست و به عنوان مشاور هیات مدیره کنسرسیوم و در شاخه ارتباط با مطبوعات اداره اطلاعات و انشارات شرکت نفت مشغول به کار شد.

وی در سال 1330 به مدیریت روابط‌عمومی شرکت نفت منصوب شد و از آن زمان به بعد فعالیت‌های جدی خود را در زمینه روابط‌عمومی آغاز کرد.

پس از تاسیس موسسه عالی روزنامه‌نگاری و روابط‌عمومی در سال 1346 از دکتر نطقی جهت مدیریت گروه روابط‌عمومی و تدریس دروس تخصصی این رشته دعوت به عمل آمد، در نتیجه وی از شرکت ملی نفت ایران منفک و کار خود را به طور تمام وقت در این موسسه آغاز کرد و در سال 1350 کتاب، مدیریت و روابط‌عمومی، را تالیف نمود.

دکتر نطقی تا سال 1357، مصادف با انقلاب اسلامی، خود به عنوان رییس گروه آموزشی روابط‌عمومی همچنان باقی ماند.

وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با توجه به حذف رشته روابط‌عمومی از نظام آموزشی کشور همچنان به فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی و مشاوره‌ای خود با مدیران واحدهای روابط‌عمومی کشور و دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی (دانشکده علوم ارتباطات) ادامه داد، که در پی تلاش‌های ایشان و دکتر کاظم معتمدنژاد و همکاری و هماهنگی مسئولان آموزش عالی کشور، رشته علوم ارتباطات اجتماعی در سال 1368 مجددا در داخل دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی احیاء شد.

دکتر حمید نطقی به عنوان بنیان‌گذار و پدر روابط‌عمومی نوین ایران در 25 تیر ماه سال 1378، بدرود حیات گفت.

عناصر نظریه روابط‌عمومی دکتر نطقی

عناصر نظریه روابط‌عمومی دکتر نطقی را می‌توان در عوامل زیر خلاصه کرد:

1- علم و هنر؛ تکنیک و دانش روابط‌عمومی لازم و ضروری است و از این جهت یک روابط‌عمومی باید سیستماتیک، علمی و از روی دانش و تخصص باشد.

اما در عین حال هنر است. برخی کسانی که علم روابط‌عمومی را ندانسته‌‏اند، توانسته‌‏اند با هنرمندی و ذوق، خطاهای‌شان را در این باره بپوشانند.

اصولاً فردی که در روابط‌عمومی کار می‏‌کند، باید استعداد داشته باشد و ارتباط‏گر ورزیده‌‏ای باشد و با همگان به خوبی بجوشد.

2- عشق؛ کار روابط‌عمومی؛ کار اداری معمولی و کار آدم‏‌های معمولی نیست. آدم باید عشق و علاقه‏‌ای خاص داشته باشد تا بتواند در این زمینه کار کند.

3- فلسفه مدیریت نو و روابط‌عمومی؛ روابط‌عمومی به طور کلی به سه عنصر اصلی خود قابل تجزیه است: هنر، فن (تکنیک) و فلسفه. روابط‌عمومی به صورت هنر مطلق را، باید در زیر عنوان «دوران پیش از تاریخ روابط‌عمومی» بررسی کرد. در پایان این دوران دراز (از 5000 سال پیش از میلاد تا اندکی پس از جنگ جهانی نخست) اوضاع و شرایط چنان دگرگون شده بود که جز به دستیاری تکنیک‏‌های خاصی دشواری‏‌های که پدید می‌‏آید قابل حل نبود. از این روی فجر دوران دوم یعنی «دوران تکنیک‌‏ها» و یا «روابط‌عمومی فنی» طلوع کرد.

پس از جنگ دوم جهانی و با انقلاب سیبرنتیک، همه ضوابط پیشین ناکافی گردید و در شرایط پیچیده جدید، بر اساس فلسفه مدیریت جدید، روابط‌عمومی به معنی مدرن کلمه مطرح شد. پس به طور خلاصه، روابط‌عمومی امروز، روابط‌عمومی است که خود را از کار مشاطگی و اسارت «زیبا کردن تصویر زشت‌‏ها» رهانده، متکی به هزاران سال تاریخ و تجارب تکنیکی قرن بیستم و فلسفه مدیریت نو دوران ماست.

4- منافع عمومی؛ در یک روابط‌عمومی حقیقی، کارها ابتکاری است. کارها را با توجه به زمان مناسب انجام می‌دهد و ملاحظه «عامه» را می‌کند.

در روابط‌عمومی باید طرف مردم را گرفت. روابط‌عمومی اگر پایه‏‌اش احساس وفاداری و مردم‏داری و قدردانی باشد، موفق خواهد شد.

5- اثرگذاری؛ روابط‌عمومی‌ها، باید همیشه به دنبال راه‌‏های تازه برای اثرگذاری باشند و از اشتباهات خود و دیگران، درس بگیرند.

6- راستگویی؛ راستگویی به هیچ‏‌جا ضرر نمی‌‏رساند. وظیفه روابط‌عمومی این نیست که تمام ارقام را قشنگ نشان دهد. دکتر نطقی دروغ‏گویی و تحریف داده‏‌ها و اطلاعات را کار روابط‌‏عمومی‌‏های «جهنمی» می‌‏دانست.

7- تبلیغات؛ نکته مهم این است که نباید کار روابط‌عمومی را با تبلیغات بازرگانی درهم آمیخت. روابط‌عمومی اندازه‎‌‏های حقیقی مسایل و موضوعات را به مردم نشان می‌دهد در حالی که هنر تبلیغات بازرگانی، مبالغه است.

روابط‌عمومی باید حسن نیت خود را به مردم نشان دهد و اگر به این هدف نایل آید، کارش از هزار تبلیغ مؤثرتر است. من همیشه در نوشته‏‌هایم گفته‌‏ام خوشا به حال آن تبلیغات که روابط‌عمومی آن را حمایت کند. بدا به حال آن روابط‌عمومی که تبلیغات آن را اداره کند.

8- نیاز روابط‌عمومی به روابط‌عمومی؛ با این که روابط‌عمومی باید، بیشتر از بخش‌های دیگر به مدیریت نزدیک باشد اما خدماتش پوشیده می‏‌ماند و معمولاً هرجا بخواهند قناعت و صرفه‌‏جویی کنند، از روابط‌عمومی شروع می‌کنند. شاید به همین خاطر روابط‌عمومی، خودش به یک روابط‌عمومی نیاز داشته باشد.

الگوی روابط‌عمومی دکتر نطقی

در الگوی روابط‌عمومی دکتر نطقی، شناخت عقلانی و منابع عمومی مقدم بر شناخت غیر علمی (کاذب) و نفع فردی است. دکتر نطقی در تدوین این الگو در نوشته‏‌ها و آثار خود، عناصر و اصولی را عرضه می‌دارد که از هر حیث جامع به نظر می‌‏رسد. الگوی روابط‌عمومی دکتر نطقی دارای چهار مشخصه اساسی زیر است:

1 – مبتنی بر یک دستگاه فکری مستقل است.
2- متکی بر فرهنگ خودی و آثار نیاکان است.
3- مبتنی بر «شناخت علمی» است.
4- متضمن منافع عمومی است.

ارکان الگوی روابط‌عمومی دکتر نطقی

الگوی روابط‌عمومی دکتر نطقی بر ارکان دوگانه ذیل استوار است:
1- تحقیق و آگاه‏‌سازی؛ هیچ شخص حقیقی یا حقوقی نسبت به محیط خود نمی‌تواند بی‌‏اعتنا بماند. رشته‌‏‎های گوناگون ارتباطات همه موجودات را چنان به هم پیوند داده است که با ترقی و دگرگونی تکنیک‏‌های ارتباطی، بازتاب حادثه‌‏ای در یک گوشه، در اندک زمانی در همه جا فرو می‏‌پیچد و همه چیز را کم و بیش تحت تأثیر قرار می‌دهد. بنابراین بی‌‏تردید می‌توان گفت که بیش از پیش در تصمیم‌‏گیری مدیران، به نسبت اهمیت سازمانی که مسئولیت اداره آن‏ را به عهده گرفته‌‏اند، جمع‌‏آوری اطلاعات (Data) و نتیجه‌‏گیری صحیح از آن‏ها ضروری و ناگزیر شده است.

قبل از هر تغییر و بلکه در ضمن اجرای آن و خلاصه در هر مرحله‌‏ای، اجرای تحقیق و پژوهش واجب است. وجود دستگاهی که استادانه به چنین تحقیقی اقدام و به طور صحیح نتیجه‌‏گیری کند و با تکیه بر این اطلاعات، مدیران را از نتایج تصمیم‏‌های‌شان آگاه کرده و در صورت لزوم «عامه» علاقه‌‏مندان را نسبت به کم و کیف و دلایل تصمیم‏‌های مدیران آگاه سازد، برای مدیریت نعمتی بزرگ تلقی می‌شود. چنین دستگاهی «روابط‌عمومی» نام دارد.

2- مدیریت (کلید حل مشکلات) شفافیت؛ از دوره‏ای که دکتر نطقی تمایل برخی اشخاص را به پنهان کاری احساس کرد و دید که فساد، اغلب زیر این پرده آشیانه می‏‌گیرد و تاریکی شب بهترین یار و یاور راهزنان است، به فضایل آنچه بعدها «شفافیت» نام گرفت بسیار اندیشید. هر چند که در عمل کجروی‏‌های زیادی بر آن عارض بود، اما در افزارهای نامی مدیریت، «روابط‌عمومی» را کلید حل این مشکلات شناخت.

روش‏‌شناسی روابط‌عمومی دکتر نطقی

روش‏‌شناسی روابط‌عمومی دکتر نطقی مبتنی بر «شناخت علمی» است. شناخت علمی، «شناختی است که متکی به واقعیت بوده و منطبق بر معیارهای علمی است». همچنین در این الگو نوعی دیگر شناخت مبتنی بر «ایمان و باورهای سرزمینی» و «فرهنگ بومی» وجود دارد که از اجزای لاینفک روش‏شناسی نظریه روابط‌عمومی دکتر نطقی به شمار می‏رود و در آن بر آزاد اندیشی علمی تأکید می‌شود.

روش‏شناسی روابط‌عمومی از نظر دکتر نطقی مبتنی بر عوامل زیر است:

1- مطالعه و تحقیق؛ همان‏طور که بیان شد دکتر نطقی برای تدوین اصول علمی روابط‌عمومی با اشتیاق خاصی که ویژه خود او بود، به مطالعه کتاب‌های روابط‌عمومی پرداخت و سرانجام موفق شد اولین کتاب روابط‌عمومی ایران را به نگارش درآورد که امروز یکی از ذخایر گران‏قدر ادبیات روابط‌عمومی ایران محسوب می‌شود.

2- بازدیدها، ملاقات‏‌ها و گفت‌وگوی مستقیم با پیشگامان روابط‌عمومی جهان؛ دکتر نطقی برای پایه‌‏گذاری روابط‌عمومی در ایران، بازدیدهای مختلفی از مؤسسات و سازمان‏‌های بزرگ آمریکا به عمل آورد و از نزدیک با عملکرد روابط‌عمومی‌های این سازمان‏‌ها آشنا شد. برای دکتر نطقی، سفر به آمریکا و پژوهش در چندین دانشگاه معتبر آن کشور و صحبت با استادان مشهور از جمله برنیز در خانه‌‏اش در جوار دانشگاه هاروارد و خانم او «خواهر زیگموند فروید معروف»، فرصتی سودمند و پرخاطره بود.

3- تکیه‏‌گاه فکری فیلسوفانه؛ دکتر نطقی در زمینه‏‌های تاریخ، ارتباطات و روابط‌عمومی، علوم سیاسی، ادبیات و شعر (بویژه شعر آذری) دارای اطلاعات جامع و ذوق و قریحه خاص بود و در همه آنها خط‌مشی فکری خاصی را دنبال می‏کرد. او سعی می‏‎‌کرد به مدد توانایی قریحه و دانش وسیع خود، پایگاهی بسازد که در طی راه آرمان‏‎یابی تغییر مسیر ندهد.

4- اخلاق حرفه‌ای؛ اخلاق حرفه‌ای دکتر نطقی در دو زمینه نمود عینی داشت؛ یکی در کلاس درس و برخورد با شاگردانش، و دیگری در صحنه عمل سازمانی و اجتماعی که بسیار حائز اهمیت است. به عبارت دیگر، توام کردن «اخلاق نظری» (قواعد و مقررات) و توصیه آن به اطرافیان که در حقیقت، شامل در نظر گرفتن حقوق مخاطبان و دانشجویان می‌شود به همراه «تعهد» که در قالب پایبندی و رعایت قواعد و مقررات مذکور (اخلاق عملی) شکل می‏‌گیرد، از مشخصه‏‌های بارز الگوی روابط‌عمومی دکتر نطقی است. او با اخلاق سوداگرانه میانه خوبی نداشت و قواعد کلی رفتار او متمایل به منافع عمومی بود.

دکتر محسنیان راد اظهار می‌دارد که دکتر نطقی، مردی بسیار شاد و مؤدب بود و همیشه لبخند بر لب داشت. وی از غرب‏زدگان تقلید نمی‌‏کرد. از سوی دیگر رسوم سنگین دانشگاه‌‏های آن زمان را نیز بر نمی‏تافت. دکتر نطقی، «نماد مهرورزی، مردم‏داری و ارتباط دوستانه با دانشجویان نیز شمرده می‌شد. هرگز رگ‌های از خشم، بر چهره او ندیدم و هرگز به گوش خود نشنیدم که او با صدایی بلند با دانشجویان سخن بگوید. همیشه بحث‏‎‌های داغ و فراگیر با دکتر نطقی در راهروهای دانشکده جریان داشت.» (مینو بدیعی)

به هر حال دکتر نطقی، از یک طرف به برانگیختن مشارکت آزادانه و از روی میل افراد توجه داشت و از طرف دیگر، با جدیت مدافع حقوق دانشجویان و مخاطبان و افراد جامعه بود. او در عرصه زندگی حرفه‌ای و اجتماعی و سازمانی بسیار اخلاقی بود. در صدد بود تعهد اخلاقی را از سیطره سود، ترس و جهل برهاند و نجات دهد. دکتر نطقی در تلاش بود اصولی بنا نهد که در آن از قیود بی‏‌هنجاری، خود سانسوری و نفع فردی، خودخواهی، پارتی بازی، ترجیح کار نزدیکان و آشنایان به سایر مردم و زیرپا گذاشتن حقوق دیگران خبری نباشد. تمامی این شواهد و اشاره‌‏ها بیان‏گر تعهد اخلاقی دکتر نطقی در عرصه فعالیت‌های حرفه‌ای، اجتماعی و سازمانی است.

5- تدوین اصول علمی روابط‌عمومی متکی بر فرهنگ بومی؛ دکتر نطقی در تدوین اصول علمی روابط‌عمومی به آثار نیاکان و نامداران این مرز و بوم توجه خاصی مبذول داشت. او در یکی از خاطرات خود در این باره چنین می‌‏گوید: «…. با این اندیشه در هفت- هشت سازمان خارجی بزرگ که به مطالعه و مداقه آن دست یافتیم، عزم جزم کردم و در جستجوی راه حلی برای تدریس و تعمیم روابط‌عمومی سالم و پاسخگوی نیازهای جامعه و متکی به فرهنگ خودی از پای ننشستم.»

6- آموزش؛ دکتر نطقی معتقد بود با توجه به شرایط اجتماعی و سازمانی و فرهنگی، برنامه آموزش روابط‌عمومی نمی‌تواند ثابت باشد، بلکه باید در حال تغییر و دگرگونی باشد. به باور او، اگر آموزش روابط‌عمومی منطبق بر نیازهای جدید نباشد و در بست بر گرفته از الگوهای غربی باشد، طبیعی است که جواب نمی‌دهد.

یکی از فعالیت‌های قابل توجه دکتر نطقی در زمینه روابط‌عمومی، ارزیابی کامل انطباق برنامه‌‏های آموزشی روابط‌عمومی با نیاز روز و شرایط جامعه است که در کتاب «مدیریت و روابط‌عمومی» وی تبلور یافته است.

بنابراین دکتر نطقی «روابط‌عمومی را با نگرش علمی، روان‏شناختی و جامعه‏‌شناسانه به عموم مردم شناساند؛ به طوری که به ترتیب نیروهای جوان، خوش‏فکر و مردم‏دوست، جهت آموزش روابط‌عمومی همت گماشت.»

بنیان‏گذاری روابط‌عمومی در ایران

دکتر حمید نطقی به سبب تدوین و تالیف مقالات نخستین این رشته به زبان فارسی، تعریف و تبیین تعاریف و مفاهیم آن، تدریس دوره‌‏های نخستین روابط‌عمومی در کشور، سخنرانی در نخستین سمینارهای روابط‌عمومی در آغاز کار، پذیرش سمینارهای روابط‌عمومی در آغاز کار، پذیرش ریاست نخستین گروه آموزشی کشور و تالیف کتاب معتبر «مدیریت و روابط‌عمومی» به عنوان پدر روابط‌عمومی ایران شناخته می‌شود.

استاد میرسعید قاضی در یکی از یادداشت‏های خود ضمن بیان مطلب فوق، چنین می‏‌نویسد: «قطعاً این از اقبال بلند رشته روابط‌عمومی ایران بود که آموزش علمی، منظم و دانشگاهی آن به همت دکتر نطقی انسانی والا، استادی دانشمند و متخصصی کم‏‌نظیر آغاز شد. اگر چه برای شروع روابط‌عمومی نوین در کشور کمی دیر شده بود، ولی هدایت و فرمان حرکت آن در دستان مردی قرار گرفت که با تکیه بر خصلت انسانی، مطالعات وسیع و همه جانبه و تجارب علمی و عملی فراوان در رشته روابط‌عمومی عقب‏ماندگی‏ها را به سرعت جبران کرد.»

ویژگی‌های الگوی روابط‌عمومی دکتر نطقی

1- مدیریت
در بحث مدیریت روابط‌عمومی، اولین پرسش اساسی‏ای که به ذهن هر کارگزار روابط‌عمومی خطور می‌کند این است که چرا نخستین کتاب روابط‌عمومی پیرامون دانش «مدیریت» به نگارش درآمده است؟ آیا دکتر نطقی آگاهانه دست به تالیف و نگارش این کتاب زد؟ و یا از روی صدفه و اتفاق بوده است؟ البته پاسخ این سؤال روشن است. با این حال باید اعتراف کرد دکتر نطقی با آگاهی از این مسئله که روابط‌عمومی «عمل مدیریت» است عزم را جزم کرد تا کتابی تالیف نماید که از هر حیث جامع و کامل باشد.

وی در این کتاب، پس از بررسی سیر تاریخی تکامل فنون مدیریت، پیدایش تفکر روابط‌عمومی را از دورن مدیریت مورد مطالعه قرار داد. دکتر نطقی مسئله ارتباط مدیریت با روابط‌عمومی را در زمینه بسیار گسترده‌‏ای مطرح می‌کند که امروزه در راس همه چالش‌‏های روابط‌عمومی ایران قرار دارد و آن تعیین چگونگی روش اداره روابط‌عمومی و سازمان به موازات اصل مهم «پاسداری از منافع عمومی» و «راستگویی» است. او نشان داد روابط‌عمومی علم مدیریت و آموزنده تعقل و پاسدار شخصیت و شرف انسان در مقابل کجروی‌‏ها و اجحافات است.

«برتراندکانفلید» یکی از مؤلفان معروف روابط‌عمومی در آمریکا در کتاب خود به نام «روابط‌عمومی، اصول، موارد و مشکلات آن» تعریفی از روابط‌عمومی ارایه کرده که ذکر آن در این‏جا برای نشان دادن تأثیرپذیری دکتر نطقی بسیار مناسب است. کانفلید می‌‏نویسد: «روابط‌عمومی فلسفه اجتماعی مدیریت است. مدیران مسئولیت‏‌شناس این فلسفه را با کمال صراحت در مقررات و خط‌مشی موسسه خود بیان می‌کنند و کلیه اقدامات خود را با فلسفه اجتماعی خود منطبق می‏‌سازند. آن‏گاه کلیه اقدامات و اعمال موسسه را که ناشی از فلسفه اجتماعی مدیریت بوده به اطلاع مردم مورد ارتباط خود می‌‏رسانند تا حسن نیت و تفاهم مردم را جلب نمایند».

نشریه اخبار روابط‌عمومی تعریفی از روابط‌عمومی به شرح زیر ارایه کرده که از سوی غالب نویسندگان روابط‌عمومی نقل شده است: «روابط‌عمومی عمل مدیریت است که به وسیله آن افراد جامعه مورد سنجش قرار می‏گیرند و روش کار و طرز عمل یک فرد یا یک مؤسسه با مصلحت عمومی منطبق می‏‌گردد و برنامه‏ای برای جلب تفاهم و مقبولیت عامه به موقع اجراء گذاشته می‌شود.

دکتر رضا امینی مولف کتاب «روابط‌عمومی» در این باره چنین می‏‌نویسد: اولین عنصر اساسی یک برنامه محکم و متین روابط‌عمومی، فلسفه اجتماعی مدیران است. مدیران در صورتی که چنین فلسفه اجتماعی برای خود برگزینند باید در کلیه فعالیت‏‌ها و اقدامات مربوط به سازمان خود ابتدا خیر و مصلحت مردم را در نظر بگیرند. زیرا این فلسفه اجتماعی بر این فرض استوار است که هر سازمان یا موسسه‌‏های که در یک جامعه پدید می‌‏آید برای خدمت به مردم و رفع نیاز از جامعه است، خواه این نیاز مادی باشد یا روحی و معنوی. بنابراین توجه به مصلحت مردم و قصد و نیت صادقانه برای خدمت به مردم پایه و اساس روابط‌عمومی جدید را تشکیل می‌دهد.

چنین فلسفه اجتماعی در واقع یک اندیشه انقلابی است و مدیران با اتخاذ چنین فلسفه‏‌ای نشان می‏‌دهند که هدف اولیه موسسه آنها تنها تامین منافع صاحبان یا سهام‏داران نیست، بلکه قصد دارند خیر و صلاح مصرف‏‌کنندگان و یا طبقات دیگر مردم را نیز رعایت نمایند.

حکومت‏‌هایی که این اصل را مبنای اقدامات و اعمال خود قرار داده‏اند حکومت‏‌های مردم برای مردم و به وسیله مردم لقب یافته‏اند. اما امروز در بسیاری از کشورها مدیران موسسات اقتصادی، حرفه‌ای، کارگری، آموزشی و رفاه اجتماعی نیز این فلسفه را قبول کرده و طبق آن عمل می‌‏نمایند.

دکتر نطقی در کتاب «مدیریت و روابط‌عمومی» تصریح می‌کند: «حق ارتباط انسانی به عنوان یکی از مهم‏ترین و بنیادی‏ترین نکات و عوامل موثر در مدیریت پیشرفته و پویا، تنها در چند سال اخیر در نظام‌‏های رهبری به وجود نیامده، بلکه با نگاهی پیوستگی و تداوم مبحث ارتباطات اجتماعی و سازمانی به روشنی دیده می‌شود. افزون بر این‏که، دانش نوین، تاکید و طبقه‌‏بندی و نمادسازی علمی را بر آن وارد کرده است. «گوئیل کهن» در کتاب «مردم‏داری» چنین می‏‌نویسد: «ارتباط درست و آزاد و (مسئول)، شرط بنیادی یک سیستم دموکراسی است. مدیریت نوین، مدیریت جبری یا زورگویی را نمی‌‏پسندد و انسان می‌تواند در هر رده قابل هدایت و پیشرو باشد.

به اعتقاد دکتر نطقی، «روابط‌عمومی آن دسته از اعمال مدیریت است که مدیر به دستیاری آن، برخورد و رفتار عامه را می‏‌سنجد و در نتیجه خط‏مشی‌‏ها و طرز کار فرد یا موسسه را به صورتی که متضمن منافع عامه و فرد یا سازمان باشد تعیین و برنامه عمل و فعالیت ارتباطی خود را به منظور حصول حسن تفاهم و پذیرش جامعه طرح می‌کند.

در این رابطه ذکر دو نکته ضروری است:

الف) اهمیت مدیریت در روابط‌عمومی؛ امروز تجربه ثابت کرده است که روابط‌عمومی نبض سازمان است و به طور طبیعی مدیریت آن، باید واجد شرایط خاص باشد. با توجه به طبیعت و ماهیت فعالیت‌های روابط‌عمومی مدیر باید در عرصه مدیریت و فرهنگ و سازمان و اجتماع، فردی توانمند و آگاه به مبانی ارتباطات، دارای تجربه عملی و علمی، توانایی در اندیشه و شم حرفه‌ای باشد و بتواند با برنامه‌‏ریزی و افق‌‏سازی، پاسخگوی نیازها و خواسته‏‌های تازه عصر خود نیز باشد.

از این دیدگاه، حداقل چیزی که می‌‏توان برای یک مدیر روابط‌عمومی انتظار داشت این است که «ته ذوقی» برای مدیریت داشته باشد. بر همین اساس دکتر نطقی اعتقاد داشت که «روابط‌عمومی در متن است نه در حاشیه. ضرورت است نه لوکس. در خود مدیریت است و نه در بیرون آن. پس حق داریم بگوییم هر مدیریتی سزاوار روابط‌‏عمومی‌‏ای است که دارد».

ب) مدیریت؛ چالش اصلی روابط‌عمومی امروز ایران: جالب است بدانیم اینک پس از 28 سال از تالیف اولین کتاب روابط‌عمومی در ایران از سوی دکتر نطقی، هنوز چالش اصلی روابط‌عمومی ایران مدیریتی است که توجه به نیروی انسانی فرهیخته و خردورز و احترام به شان تخصصی و کارشناسی افراد را لازمه اصلی توسعه پایدار بداند. از این رو «گردآوری سرمایه انسانی فرهیخته و مدیر کارآمد آن قدر دشوار نیست که نگهداری و ایجاد فضای مناسب برای تولید مطلوب آن‏ها مشکل است؛ زیرا به کار بستن اندیشه‌‏های تازه، راه‏‌کارهای جدید، رهیافت‌‏های نو و بهبود سیستم روابط‌عمومی در سایه وجود امنیت و احترام شغلی و توجه به شئونات و کرامت انسانی و محترم شمردن قراردادهای اجتماعی و نظام‏مند» مقدور است.

2- مردم‏داری و صداقت:
دکتر نطقی، چنان که از نوشته‏‌هایش بر می‏‌آید و نیز شارحان احوالش گواهی می‏دهند، متفکری «مردم‏دار» بود، ولی مردم‏داری او مترادف با «طرف مردم را گرفتن» بود. دکتر نطقی معتقد بود ما در روابط‌عمومی باید طرف مردم را به گیریم. به گفته دکتر نطقی، کاری که او و همکارانش سال‏ها انجام دادند هدفش این بوده که آن روابط‌عمومی جهنی که وظیفه‌‏ای جز «وارونه نشان دادن حقایق» ندارد در ایران وجود نداشته باشد. او بر این باور بود که کمی راستگویی به هیچ جا ضرر نمی‏‌رساند. از نگاه دکتر نطقی، وظیفه روابط‌عمومی تربیت مدیرانی است که تمام ارقام را قشنگ نشان ندهند و حقایق را به اطلاع مردم برسانند. (اگر تکراری است حذف شود)

در واقع دکتر نطقی درصدد بود «روابط‌عمومی» را با هم ممزوج کند؛ چون خود او، هم مردم سالار بود و هم، فلسفه وجودی روابط‌عمومی را «پاسداری از منافع عمومی» می‌‏دانست.

دکتر نطقی آنجا که از صداقت و مردم‏داری و راستگویی و منافع عمومی سخن می‌‏گوید تفکر و سخنش به «ایوی‌لی» پدر روابط‌عمومی و «ادوارد برنیز» سخنگوی بارز و برجسته روابط‌عمومی شباهت بسیار دارد. «ایوی‌لی» در «بیانیه اصول» خود تصریح می‌کند که امروز باید مردم را نسبت به همه امور موسسه و سازمان آگاه کرد. یک قسمت از بیانیه یا اعلامیه اصول ایوی‌لی که آن زمان برای سردبیران ارسال شد به این مضمون بود: «دفتر مطبوعات ما یک دفتر سری نیست. همه کارهای ما آشکارا و علنی صورت می‏‌گیرد. هدف ما این است که اخبار موثق و معتبر در اختیار مردم بگذاریم… خلاصه کار ما این است که اطلاعات و مطالب صحیح و دقیقی درباره‏ی موسسه خودمان که برای مردم و مطبوعات دارای ارزش و جالب می‌‏باشد در اختیار مردم و مطبوعات بگذاریم و همچنین عقاید و نظرات و طرز فکر مردم را برای موسسه خود روشن نماییم.»

از طرف دیگر، اصطلاحی که «ادوارد برنیز» برای روابط‌عمومی به کار می‏برد «تأمین رضایت مردم» بود. به اعتقاد برنیز، هر فعالیتی که مورد علاقه عمومی است باید جزییات آن فعالیت‏‌ها برای آگاهی مردم به اطلاع آنها برسد.

نتیجه این که، دکتر نطقی با تاکید بر اصل اساسی «مردم سالاری»، پیمودن راهی را در روابط‌عمومی ایران آغاز کرد که قبل از آن بزرگانی چون «ایوی‌لی» و «ادوارد برنیز» آن راه را طی کرده بودند. البته دکتر نطقی به دلیل آشنایی و ملاقات‌‏های حضوری با برخی از پیشگامان روابط‌عمومی جهان، تحت تأثیر افکار «برنیز» نیز قرار داشت.

همان‏طور که از آثار و دست‌نوشته‏‌های دکتر نطقی استنباط می‌شود، لزوم تدوین و تنظیم معارف و اصول روابط‌عمومی مبتنی بر عنصر «مدیریت» از اولویت خاصی در نزد او برخوردار بوده و ضرورت پیوستگی این دو دانش را به خوبی احساس می‏‌کرده است. وی در این عرصه با نگارش کتاب «مدیریت و روابط‌عمومی»، به مسایل آموزشی و تخصصی روابط‌عمومی توجه خاصی مبذول داشت و با تکیه بر علم مدیریت، اصول حرف‏ه‌ای روابط‌عمومی ایران را به سبک نوینی اساس‏گذاری و پی‏‌ریزی کرد.

بالاخره دکتر نطقی به لحاظ اهمیت نقش مدیریت و پیوستگی آن با روابط‌عمومی در جستجوی راه حلی برای تدریس و تعمیم روابط‌عمومی سالم و پاسخگوی نیازهای جامعه و متکی به فرهنگ خودی بود.

منبع: http://kpri.ir/?p=4219