امامی: حرف مردم و بخش خصوصی در تصمیم‌گیری‌های فضای مجازی بیشتر شنیده شود

بعد از فیلتر شدن تلگرام این بار مسئولان هشدارهایی را درباره فیلتر کردن اینستاگرام داده‌اند و گویا قرار است که این شبکه اجتماعی به خاطر نشر موارد غیراخلاقی و آسیب‌هایی که مسئولان آن را گوشزد کرده‌اند،فیلتر شود. واکنش کاربران و بسیاری از فعالان سیاسی و اجتماعی از این جهت است که این پروژه هم مانند تلگرام شکست می‌خورد و افراد با فیلترشکن‌های قوی به سوی این شبکه می‌روند. اما واقعاً فیلترینگ در طول سال‌های گذشته چه پیامدهای مثبتی داشته است که مسئولان همچنان می‌خواهند از آن به عنوان یک راه‌حل استفاده کنند؟راه‌حل سامان دادن به موارد غیراخلاقی در فضای مجازی چیست؟ وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات چقدر در اجرای فیلتر شدن شبکه‌های اجتماعی نقش دارد؟

حسین امامی، دکترای ارتباطات و پژوهشگر رسانه‌های اجتماعی در ارزیابی خود درباره تشدید فیلترینگ به بهانه وجود موارد غیراخلاقی به شفقنا رسانه می‌گوید: در برخی از کشورها موضوع مسائل غیراخلاقی یا موضوع فروپاشی خانواده‌ها مستمسکی برای فیلتر و یا مسدود کردن شبکه‌های اجتماعی می‌شود. فیلتر و غربالگری کردن در ذات خود بد نیست ولی در اصل این‌ها قصدشان از این کار مسدود کردن کل شبکه اجتماعی و پاک کردن صورت‌مسئله است. به قول معروف بهانه اصلی این است ولی دلیل اصلی عمدتاً به مسائل امنیت ملی کشور برمی‌گردد. به عبارتی افرادی این ایده را مطرح می‌کنند که دست‌اندرکار مسائل امنیتی کشور هستند و تکلیف فیلترینگ را بر دوش وزارت ارتباطات می‌گذارند. با توجه به نحوه تصمیم‌هایشان نشان می‌دهد که عمده این افراد این فضا را هم نمی‌شناسند. به عبارتی کسانی که تا الان دستشان هم به کیبورد نخورده و یا مطالب شبکه‌های اجتماعی مثل توییتر را برایشان پرینت می‌گیرند تا به مطالعه آن بپردازند برای دسترسی ۸۰ میلیون نفر به شبکه‌های اجتماعی -که حق اولیه این مردم است- تصمیم‌گیری می‌کنند.

او ادامه می‌دهد: ما در قانون منعی برای فعالیت مردم در شبکه‌های اجتماعی نداریم. به عبارتی بر اساس بخش‌نامه‌های اخیر، قانون تنها تولید محتوای دستگاه‌های دولتی در این شبکه‌های اجتماعی را منع کرده است. درحالی که لازم بود در این فضا افرادی مدافع دیدگاه‌های دولت و حاکمیت حضور داشته باشند و تولید محتوا کنند ولی در اصل عرصه را برای رسانه‌ها و افراد معاند فعال در این فضا خالی کردند.

به نظر می‌رسد اتخاذ چنین تصمیم‌هایی به منزله بیکار کردن عده‌ای از مردم است چراکه شبکه‌های اجتماعی مثل تلگرام و اینستاگرام فضایی را برای رونق کسب‌وکارهای خانگی و تبلیغات فراهم کرده است. این پژوهشگر رسانه‌های اجتماعی راه‌کار اصلی را دخالت نکردن دولتمردان و حاکمیت در این امر می‌داند و می‌گوید: خصلت شبکه‌های اجتماعی این است که همه بتوانند در آنجا امکان ایجاد صفحه و تولید محتوا داشته باشند. هرگونه محدودیت و ایجاد مانع برای دسترسی شهروندان مشکلاتی را در کسب‌وکارهای افرادی که بر بستر شبکه‌های اجتماعی فعالیت می‌کنند به وجود می‌آورد. به عبارتی مسئولان بر روی بحث اخلاقی و امنیتی در شبکه‌های اجتماعی زوم کرده‌اند و این نشان می‌دهد که هنوز تمایل به وجود جامعه تک‌صدایی وجود دارد. این در حالی است که می‌دانیم هرکسی می‌تواند به‌راحتی با نصب فیلترشکن نه‌تنها به شبکه‌های اجتماعی بلکه به صدها صفحه غیرمجاز و غیراخلاقی دسترسی پیدا کند و این کار آسیب را بدتر می‌کند.

با این حال چرا با وجود تجربه شکست فیلترینگ در تلگرام برخی از مسئولان همچنان در برخورد با فضاهای غیراخلاقی در شبکه‌های اجتماعی(همچون اینستاگرام) موضع فیلتر و مسدود کردن را در پیش می گیرند؟امامی پاسخ می‌دهد: چون به لحاظ تکنولوژی نمی‌توانند به سروری که در اختیار مالک شبکه اجتماعی است، دسترسی پیدا کنند. به عبارتی مالک شبکه اجتماعی در اصل مالک اطلاعاتی است که توسط کاربران به صورت داده (Data) در آن شبکه اجتماعی گذاشته می‌شود و می‌تواند از این داده‌ها استفاده کند و آن را تبدیل به اطلاعات با ارزش و یا حتی دانش کند. بنابراین مشکلی که به لحاظ امنیتی به وجود می‌آید این است که ما چون به سرور آن‌ها دسترسی نداریم تصمیم به فیلتر می‌گیریم. این کار باعث می‌شود تا عملکرد این شبکه‌های اجتماعی و اطلاعات ناشی از دیتاها هم مختل شود چون کاربر با استفاده از فیلترشکن نشان می‌دهد از یک کشور دیگر واردشده است. البته کسی که این پلتفرم را طراحی کرده می‌داند چگونه با زبان فارسی از آن خروجی بگیرد.

او ادامه می‌دهد: بنابراین فیلترینگ نه‌تنها باعث کاهش بازدیدکننده‌های تلگرام نشد بلکه در این مدت تعداد کاربران آن هم افزایش پیدا کرد و از همان ابتدا مشخص بود که این طرح فیلترینگ محکوم به شکست است. اینستاگرام و یا هر شبکه اجتماعی دیگر هم بخواهد فیلتر شود هم این‌گونه است. به عبارتی ما به اشتباه مسیری رفتیم که مردم در گوشی‌هایشان فیلترشکن روشن کنند و فرقی نمی‌کند تلگرام فیلتر باشد یا توییتر یا هر شبکه اجتماعی دیگر، آن‌ها با استفاده از فیلترشکن می‌توانند وارد این فضاها شوند و من فکر می‌کنم از زمانی که تلگرام را فیلتر کردند به‌واسطه استفاده از فیلترشکن کاربران فارسی‌زبان توییتر هم بیشتر شدند.

چند روز پیش معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در رابطه با فیلتر شدن شبکه‌های اجتماعی هشدار داد که فیلترینگ طی روزهای آینده سخت‌تر خواهد شد و ما هم در این موضوع نقشی نداریم. این خبر باعث واکنش عده‌ای شد و آن را حاکی از انفعال وزارت ارتباطات دانستند. این پژوهشگر رسانه‌های اجتماعی در این‌ باره می‌گوید: وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مقام سیاست‌گذار و تصمیم گیر در حوزه شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی نیست بلکه در اصل شورای عالی فضای مجازی است که این تصمیم‌ها را اعلام، مصوب و ابلاغ می‌کند. سایر دستگاه‌ها هم براساس مصوبه شورای عالی فضای مجازی این کار را انجام می‌دهند. بنابراین چیزی که وزارت ارتباطات اعلام کرد نه فرافکنی و نه سخن از موضع منفعلانه محسوب می‌شود. اگرچه در جلسه شورای عالی فضای مجازی حضور دارند ولی یک حق رأی بیشتر ندارند و ممکن است رأیشان در برابر سایر اعضا در اقلیت باشد.

امامی بهترین راهکار برای مسئولان کشور را مطالعه و بررسی تطبیقی در شیوه برخورد سایر کشورها با این مسئله می‌داند و می‌گوید: نیاز است تا مسئولان بررسی کنند و ببینند چگونه کشورهای دیگری که از شبکه‌های اجتماعی خارجی استفاده می‌کنند، باعث تقویت همبستگی ملی‌شان می‌شوند. به عقیده من مسئولان امر باید به خود مردم رجوع کنند و جلساتی با بخش خصوصی ، فعالان عرصه دانش‌بنیان، جامعه شناسان، صاحب‌نظران ارتباطات، فعالان فضای مجازی و… بگذارند و حرف آن‌ها را هم بشنوند و براساس آن تصمیم بگیرند. نه اینکه عده‌ای برای مردم تصمیم بگیرند که شناختی از این شبکه‌ها ندارند و با این فضا آشنا نیستند.

او تأکید می‌کند: به خاطر محدودیت‌ها و اشکالاتی که برای شرکت‌های فعال حوزه آی تی ، دانش‌بنیان و نخبه‌های این حوزه ایجادشده است، مطمئن باشید این شرکت‌ها و افراد در کوتاه‌مدت از کشور مهاجرت خواهند کرد. مسئولان باید حرف همه این حوزه‌ها و حتی حرف دستگاه‌های اجرایی کشور را بشنوند. نه اینکه مرکز مدیریت راهبردی افتای (امنیت فضای تبادل اطلاعات و ارتباطات) ریاست جمهوری خود ممنوعیت پیام‌رسان‌های موبایلی را ابلاغ کند.

امامی ادامه می‌دهد: به عبارتی شرایطی پیش‌آمده که در تلگرام علیه سازمان‌های دولتی مطلبی نوشته می‌شود و سازمان‌های دولتی اجازه ندارند در همان تلگرام جواب آن‌ها را بدهند. کسی حرف استفاده‌کنندگان این تجهیزات و امکانات را نمی‌شنود و فقط یک عده پشت درهای بسته تصمیم می‌گیرند و نهادها را به اجرای آن ملزم می‌کنند. بنابراین من معتقدم باید حرف مردم و بخش خصوصی در تصمیم‌گیری‌های فضای مجازی بیشتر شنیده شود.

منبع: شفقنا